Thursday 17 November 2016
Sunday 13 November 2016
माती परीक्षण करणे:-
माती परीक्षण करण्यासाठी पहिल्यांदा आम्ही फ्लोटमध्ये v आकाराचा खड्डा केला.
त्यानंतर खुरापेच्या साह्याने त्या खड्यातील बाजूची २ c.m माती घेतली. ती माती सावलीत वाळत घातली.
नंतर मातीला गोल आकारात पसरून त्याचे समोरील दोन बाजूचे माती काढली . मग अर्धा किवा एक किलो घेतली. मंग त्याचे माती परीक्षण केले.
निरीक्षण;-
आम्हाला मातीमध्ये किती प्रमाणात खते मिसळायची आहेत हे शिकायला मिळाले .
गांडुळ खत
गांडुळ जीवनक्रम - गांडुळाच्या जीवनामध्ये अंडी, बाल्ल्यावस्था आणि पुर्णावस्था अशा तीन अवस्था असतात. या सर्व अवस्थासाठी ओलसर जमीन आवश्यक असते. गांडुळाचा जीवनक्रम प्रामुख्याने त्याच्या जातीवर अवलंबून असतो. पूर्ण वाढ झालेल्या गांडूळामध्ये स्त्री आणि पुरूष जनन असे दोन्हीही अवयव असतात. गांडुळ प्रत्येक सहा ते सात दिवसांनी अंडी टाकते. या अंड्यामध्ये दोन ते वीस गर्भ असतात. अंडी अवस्था हवामानाचे अनुकुलतेनुसार ७ ते २० दिवसांची असते. गांडुळाची अपुर्णावस्था दोन ते तीन महिन्याची असते. त्यानंतर तो जेव्हा पूर्णावस्थेत येतो तेव्हा तोंडाकडील २ ते ३ सें.मी. अंतरावरील अर्धा सें.मी. आकाराचा भाग जाड होतो. हे वयात आलेल्या गांडूळाचे लक्षण होय. सर्वसाधारणपणे गांडुळाचे आयुष्य दोन ते तीन वर्षाचे असते. इसिनीया फेटीडा या जातीच्या पूर्ण वाढ झालेल्या गांडुळाची लांबी १२ ते १५ सें.मी. असते. एका किलोमध्ये सर्वसाधारणपणे पूर्ण वाढ झालेली एक हजार गांडुळे बसतात. अशी एक हजार गांडूळे घेवून त्यांची अनुकुल वातावरणात वाढ केल्यास एका वर्षात त्यांची संख्या आठ लक्ष त्र्याएंशी हजार होते. पिले व प्रौढ गांडुळे एका किलोमध्ये दोन हजार बसतात. शंभर किलो प्रौढ गांडुळे महिन्याला एक टन गांढूळखत तयार करतात.
गांडुळ संवर्धन आणि गांडूळखत निर्मीती - १) जागेची निवड व बांधणी - गांडूळ पैदास करण्याच्या जागेची निवड करताना जमीन पाण्याचा निचरा होणारी असावी. तसेच खड्ड्याच्या जवळपास मोठी झाडे असू नयेत, कारण या झाडाची मुळे गांडुळखतामधील पोषक घटक शोषून घेतात. गांडूळखत तयार करण्यासाठी सावलीची आवश्यकता असल्याने त्यासाठी खालील आकृतीमध्ये दाखवल्याप्रमाणे छप्पर तयार करून घ्यावे. ते तयार करताना रुंदी साडेपाच मिटर, मधील उंची ३ मिटर, बाजूची उंची १ मिटर आणि लांबी गरजेनुसार म्हणजे उपलब्ध होणारे शेणखत व छप्परासाठी लागणारे साहित्य यानुसार ५ ते २५ मिटर पर्यंत असावी. छप्परामध्ये १ मिटर रुंद व २० सें.मी. खोलीचे दोन समांतर चर खोदावेत.
गांडुळ खाद्य - चराच्या तळाशी ८ ते ९ सें.मी. उंचीचा किंवा जाडीचा थर काडीकचरा,पालापाचोळा, वाळलेले गवत, उसाचे पाचरट यांनी भरावा. त्यावर पाणी मारावे. याथरावर ८ ते ९ सें.मी. जाडीचा दुसरा थर कुजलेले शेणखत, लेंडीखत, सेंद्रीयखत यांचा द्यावा. त्यावर ओले होईपर्यंत पाणी शिंपडावे, त्यानंतर या थरावर गांडुळेसोडावीत. यावर ५ ते ६ से.मी. जाडीचा थर कुजलेले सेंद्रीयखत, शेणखत यांचा थर द्यावा. या थरावर २० ते ३० सें.मी. उंचीपर्यंत शेणखत, लेंडीखत, सेंद्रीयखतटाकावे. यावर ओले होईपर्यंत पाणि शिंपडावे. हा गादीवाफा गोणपाटाने झाकावा.दररोज या गादीवाफ्यावर पाणी शिपडावे म्हणजे गादीवाफ्यात ओलसरपणा टिकून राहील आणि गांडुळाची चांगली वाढ होऊन गांडूळखत तयार होईल. या पध्दतीने १५ ते २० दिवसात गांडूळखत तयार होते.
- शेणखतामध्ये गांडुळाची वाढ उत्तम होते. त्यांची संख्या जोमाने वाढून गांडूळखत उत्तम प्रतीचे तयार होते.
गांडुळ जीवनक्रम - गांडुळाच्या जीवनामध्ये अंडी, बाल्ल्यावस्था आणि पुर्णावस्था अशा तीन अवस्था असतात. या सर्व अवस्थासाठी ओलसर जमीन आवश्यक असते. गांडुळाचा जीवनक्रम प्रामुख्याने त्याच्या जातीवर अवलंबून असतो. पूर्ण वाढ झालेल्या गांडूळामध्ये स्त्री आणि पुरूष जनन असे दोन्हीही अवयव असतात. गांडुळ प्रत्येक सहा ते सात दिवसांनी अंडी टाकते. या अंड्यामध्ये दोन ते वीस गर्भ असतात. अंडी अवस्था हवामानाचे अनुकुलतेनुसार ७ ते २० दिवसांची असते. गांडुळाची अपुर्णावस्था दोन ते तीन महिन्याची असते. त्यानंतर तो जेव्हा पूर्णावस्थेत येतो तेव्हा तोंडाकडील २ ते ३ सें.मी. अंतरावरील अर्धा सें.मी. आकाराचा भाग जाड होतो. हे वयात आलेल्या गांडूळाचे लक्षण होय. सर्वसाधारणपणे गांडुळाचे आयुष्य दोन ते तीन वर्षाचे असते. इसिनीया फेटीडा या जातीच्या पूर्ण वाढ झालेल्या गांडुळाची लांबी १२ ते १५ सें.मी. असते. एका किलोमध्ये सर्वसाधारणपणे पूर्ण वाढ झालेली एक हजार गांडुळे बसतात. अशी एक हजार गांडूळे घेवून त्यांची अनुकुल वातावरणात वाढ केल्यास एका वर्षात त्यांची संख्या आठ लक्ष त्र्याएंशी हजार होते. पिले व प्रौढ गांडुळे एका किलोमध्ये दोन हजार बसतात. शंभर किलो प्रौढ गांडुळे महिन्याला एक टन गांढूळखत तयार करतात.
गांडुळ संवर्धन आणि गांडूळखत निर्मीती - १) जागेची निवड व बांधणी - गांडूळ पैदास करण्याच्या जागेची निवड करताना जमीन पाण्याचा निचरा होणारी असावी. तसेच खड्ड्याच्या जवळपास मोठी झाडे असू नयेत, कारण या झाडाची मुळे गांडुळखतामधील पोषक घटक शोषून घेतात. गांडूळखत तयार करण्यासाठी सावलीची आवश्यकता असल्याने त्यासाठी खालील आकृतीमध्ये दाखवल्याप्रमाणे छप्पर तयार करून घ्यावे. ते तयार करताना रुंदी साडेपाच मिटर, मधील उंची ३ मिटर, बाजूची उंची १ मिटर आणि लांबी गरजेनुसार म्हणजे उपलब्ध होणारे शेणखत व छप्परासाठी लागणारे साहित्य यानुसार ५ ते २५ मिटर पर्यंत असावी. छप्परामध्ये १ मिटर रुंद व २० सें.मी. खोलीचे दोन समांतर चर खोदावेत.
गांडुळ खाद्य - चराच्या तळाशी ८ ते ९ सें.मी. उंचीचा किंवा जाडीचा थर काडीकचरा,पालापाचोळा, वाळलेले गवत, उसाचे पाचरट यांनी भरावा. त्यावर पाणी मारावे. याथरावर ८ ते ९ सें.मी. जाडीचा दुसरा थर कुजलेले शेणखत, लेंडीखत, सेंद्रीयखत यांचा द्यावा. त्यावर ओले होईपर्यंत पाणी शिंपडावे, त्यानंतर या थरावर गांडुळेसोडावीत. यावर ५ ते ६ से.मी. जाडीचा थर कुजलेले सेंद्रीयखत, शेणखत यांचा थर द्यावा. या थरावर २० ते ३० सें.मी. उंचीपर्यंत शेणखत, लेंडीखत, सेंद्रीयखतटाकावे. यावर ओले होईपर्यंत पाणि शिंपडावे. हा गादीवाफा गोणपाटाने झाकावा.दररोज या गादीवाफ्यावर पाणी शिपडावे म्हणजे गादीवाफ्यात ओलसरपणा टिकून राहील आणि गांडुळाची चांगली वाढ होऊन गांडूळखत तयार होईल. या पध्दतीने १५ ते २० दिवसात गांडूळखत तयार होते.
- शेणखतामध्ये गांडुळाची वाढ उत्तम होते. त्यांची संख्या जोमाने वाढून गांडूळखत उत्तम प्रतीचे तयार होते.
- शेणखतामध्ये गांडुळाची वाढ उत्तम होते. त्यांची संख्या जोमाने वाढून गांडूळखत उत्तम प्रतीचे तयारहोते. त्याचप्रमाणे लेंडीखत, घोड्याची लिद यापासून सुध्दा गांडूळखत तयार होते. गांडुळासाठी लागणारे खाद्य कमीतकमी अर्धवट कुजलेले असावे. शेणखत आणि सेंद्रीयखत यांचे मिश्रण अर्धे- अर्धे वापरून गांडूळखत करता येते. गांडूळामध्ये शेतातील ओला पाला-पाचोळा, भाजी पाल्याचे अवशेष, अर्धवट कुजलेले पिकांची अवशेष, साखर कारखान्यातील प्रेसमड याचा वापर होऊ शकतो. मात्र हे खाद्य गांडुळासाठी वापरताना काही प्रमाणात (एक तृतीअंश) शेणखत मिसळणे आवश्यक आहे. गांडुळखत नेहमी बारीक करून टाकावे. बायोगँस प्लँन्टमधून निघालेली स्लरीसुध्दा गांडुळखाद्य म्हणून उपयोगात आणता येते. खड्ड्यामध्ये गांडुळे टाकण्या अगोदर गांडुळखाद्यावर चार-पाच दिवस सारखे पाणी मारावे म्हणजे त्यातील गरमपणा नष्ट होईल. सुक्ष्म जीवाणू संवर्धक (बँक्टेरीअल कल्चर) वापरून खत कुजविण्याचा प्रक्रीयेस वापरावे. वरील संवर्धक प्राध्यापक, वनस्पती रोगशास्त्र विभाग, कृषि महाविद्यालय पुणे-५ यांच्याकडेउपलब्ध होऊ शकेल. या व्यतीरीक्त गांडूळ खाद्यात एक किलो युरीया व एक किलो सुपरफॉस्फेट प्रति टन या प्रमाणात मिसळले असता कुजण्याची क्रीया लवकर होवून गांडूळखत लवकर तयार होईल. ३) गांडूळखत वेगळं करणे - गांडुळखत आणि गांडुळे वेगले करताना उन्हामध्ये ताडपत्री अथवा गोणपाट अंथरून त्यावर या गांडूळ खताचे ढिग करावेत, म्हणजे उन्हामुळे गांडुळे ढिगाच्या तळाशी जातील व गांडूळे आणि गांडुळखत वेगळे करता येईल. शक्यतो खत वेगळे करताना टिकाव, खुरपे यांचा वापर करू नये म्हणजे गांडूळांना इजा पोहचणार नाही. या व्यतीरीक्त दुस-या पध्दतीप्रमाणे गादीवाफ्यावर तयार झालेला गांडूळखताचा थरहलक्या हाताने गोळा करून घ्यावा व वाफ्यावर पुन्हा नवीन खाद्य टाकावे. या गांडुळखतामध्ये गांडूळाची अंडी, त्यांची विष्ठा आणि कुजलेले खत यांचे मिश्रण असते. असे गांडुळाचे खत शेतामध्ये वापरता येते. निरनिराळ्या पिकासाठी हे खत हेक्टरी पाच टन प्रती वर्ष या प्रमाणात टाकावे. ---------------------------------------- | ||
गांडुळखताचे फायदे - १) जमिनीचा पोत सुधारतो.
२) मातीच्या कणांच्या रचनेत योग्य असा बदल घडविला जातो. ३) गांडुळाच्या बिळांमुळे झाडाच्या मुळांना इजा न होता उत्तम मशागत केली जाते. ४) जमिनीत पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाढते. ५) जमिनीची धूप कमी होते. ६) बाष्पीभवनाचे प्रमाण कमी होते. ७) जमिनीचा सामू (पी.एच) योग्य पातळीत राखला जातो. ८) गांडूळ खालच्या थरातील माती वर आणतात व तिला उत्तम प्रतीची बनवतात. ९) गांडुळखतामध्ये ह्युमसचे प्रमाण भरपूर असल्यामूळे नत्र, स्फुरद, पालाश व इतर सुक्ष्मद्रव्य झाडांना भरपूर व लगेच उपलब्ध होतात. १०) जमिनीतील उपयुक्त जिवाणूंचा संख्येत भरमसाठ वाढ होते. गांडूळखत वापरण्याची पध्दत व एकरी मात्रा - १) जमिनीतील सेंद्रीय पदार्थाच्या प्रमाणावर गांडूळ खताची मात्रा अवलंबून असते. २) जमिनीत सेंद्रीय कर्बाचे प्रमाण ०.६ टक्के च्या वर असेल तर २ टन गांडूळखतप्रती एकर प्रती वर्षी ही मात्रा योग्या आहे. पण सेंद्रीय कर्बाचे प्रमाण जर खूप कमी असेल तर इतर कंपोस्ट, शेणखत किवा हिरवळीचे खत पेंडी ह्यांची जोड देऊन गांडूळखत वापरावे.
)
| ||
गांडूळ खताच्या विविध पद्धती -
उपलब्ध साधनसामग्री, शेतकऱ्याची आर्थिक कुवत आणि गांडूळ खताची गरज यानुसार गांडूळ खत तयार करण्याच्या विविध पद्धतींचा अवलंब केला जाऊ शकतो. या सर्व पद्धतींमध्ये गांडुळाच्या आवडीनुसार खाद्याचे मिश्रण तयार करून, गांडुळांच्या संख्येत वाढ करणे, त्याचप्रमाणे जागेची निवडही महत्त्वाची ठरते.
गांडूळ खतनिर्मितीसाठी सावली, ओलावा आणि खेळती हवा हे मध्यवर्ती सूत्र लक्षात ठेवून खतनिर्मितीच्या विविध पद्धतींचा अवलंब केला जाऊ शकतो. यामध्येही शेतकऱ्याच्या स्थानिक परिस्थितीनुसार व गरजेनुसार थोडेफार बदल केले जाऊ शकतात. या पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत-
बिछाना पद्धत -
झाडाच्या सावलीत, गोठ्यात किंवा झोपडीत बिछाना तयार करावा. त्यासाठी सुमारे 90 सें. मी. रुंद व 15 सें.मी. जाडीचा व लांबी मात्र उपलब्ध सेंद्रिय पदार्थांच्या उपलब्धतेनुसार 150 ते 180 सें.मी. लांब अशा प्रकारचा बिछाना जमिनीवर तयार केला जातो. याकरिता उसाचे पाचट, गव्हाचे तसेच भाताचे काड, सूर्यफूल, तूर, सोयाबीन, मूग व उडीद काढणीनंतर उरलेले अवशेष किंवा जनावरांच्या गोठ्यातील उरलेली उष्टावळ यांचा वापर करावा. यावर 15 सें.मी. जाडीचा शेणखत मिश्रित मातीचा 3:1 या प्रमाणात थर द्यावा. त्यावर सुमारे दहा सें.मी. ताज्या शेणाचा थर देऊन चांगला ओला करून घ्यावा. यावर पूर्ण वाढ झालेली प्रत्येक चौरसफुटाला 100 गांडुळे सोडावीत व यावर परत 15 सें. मी. जाडीचा पालापाचोळा यांचा थर देऊन पोत्याने झाकून घ्यावा. बिछाना रोज पाण्याने ओलसर ठेवावा. जेणेकरून ओलाव्यामुळे सेंद्रिय पदार्थ कुजण्यास व गांडुळाच्या हालचालीस वेग येईल. अशा प्रकारे सुमारे 150 सें.मी. रुंद बिछान्यापासून एक ते दीड महिन्याच्या कालावधीत 250 ते 300 किलोग्रॅम उत्कृष्ट गांडूळ खत मिळवता येईल.
खड्डा पद्धत -
झाडाच्या सावलीत, जनावरांच्या गोठ्याजवळ उंचवट्याच्या ठिकाणी जिथे पाण्याचा निचरा चांगला होऊ शकतो, अशा जागेत सहा ते नऊ फूट रुंद, दोन ते अडीच फूट खोल, 12 फूट लांब खड्डा खोदला जातो. त्यामध्ये अर्धा फूट जाडीचा काडीकचरा व पिकांचे अवशेष यांचा थर देऊन चांगला दाबून घ्यावा. त्यावर अर्धवट कुजलेले शेणखत व चाळलेल्या वरच्या थरातील मातीचे मिश्रण 3:1 या प्रमाणात अडीच ते तीन इंचाचा थर देऊन पाणी शिंपडून भिजवून घ्यावे. त्यावर एक ते दीड इंचाचा ताज्या शेणाचा थर द्यावा व परत हलकेसे पाणी शिंपडून ओलावून घ्यावे आणि सहा ते आठ दिवसांनंतर त्यातील कुजण्याची प्रक्रिया सुरू होईल.
त्यानंतर खड्ड्यातील उष्णता कमी झाल्यानंतर प्रति चौरसफुटाला 100 पूर्ण वाढ झालेली गांडुळे सोडावीत व सेंद्रिय पदार्थानेच झाकून घ्यावे. नियमित पाणी शिंपडून ओलावा टिकवून ठेवावा. 30 ते 40 दिवसांनी त्याच क्रमाने खड्डा सेंद्रिय पदार्थ, अर्धवट कुजलेले शेणखत व माती यांचे 3:1 या प्रमाणात मिश्रण अडीच ते तीन इंचाचा थर व नंतर ताजे शेण एक ते दीड इंचाचा थर देऊन ओलावा द्यावा व गोणपाटाच्या पोत्याने झाकून घ्यावे. अधूनमधून पाणी शिंपडून ओलावा टिकवून ठेवावा. साधारणतः दोन ते अडीच महिन्यात एक टन चांगले कुजलेले गांडूळ खत तयार होते.
सिमेंट टाकीपद्धती -
ही पद्धत थोडीशी खर्चिक असून, यामध्ये विटा, वाळू व सिमेंटचा वापर करून 12 फूट लांब, चार ते सहा फूट रुंद व दीड ते दोन फूट उंच अशा आकाराचे सिमेंटचेपक्क्या बांधकामाचे टाकी तयार केली जाते. टाकी ते भरण्यासाठी खड्डा पद्धतीत वर्णन केल्याप्रमाणे अर्धा फूट जाडीचा सेंद्रिय पदार्थाचा थर देवून ओला करून चांगला दाबून घ्यावा. त्यावर अर्धवट कुजलेले शेणखत व जमिनीच्या वरच्या थरातील चाळलेली माती यांचे 3:1 प्रमाणातील मिश्रण अडीच ते तीन इंच थरात पसरून द्यावे व त्यावर ताज्या शेणाचा शेणकाला करून एक ते दीड इंचाच्याथराचा पसरून टाकावा. त्यावर हलकेसे पाणी देऊन ओलावून घ्यावे. अशाच क्रमाने दुसरा थर करावा व आठ ते दहा दिवसानंतर टाकीतील उष्णता कमी झाल्यानंतर प्रति चौरसमीटरला 100 या प्रमाणात पूर्ण वाढ झालेली गांडुळे सोडावीत व खड्डा गोणपाटाने झाकून घ्यावा.
अधूनमधून पाणी देऊन खड्ड्यात ओलावा सतत टिकून राहील याची काळजी घ्यावी. संपूर्ण टाकीत मोकळ्या हवेचे व निर्माण होणाऱ्या उष्णतेचे नियमन व्हावे म्हणून त्यामध्ये मध्यभागी चहूबाजूंनी छिद्र पाडलेले पी.व्ही.सी. पाइपचे दोन फूट लांबीचे तुकडे दोन ते तीन फूट अंतरावर उभे पुरावेत. यामुळे गांडुळांना खोलपर्यंत खेळती हवा मिळते व उष्णतेचे उत्सर्जन होऊन अनुकूल वातावरण निर्माण होईल. अशा प्रकारे दोन ते अडीच महिन्यांत उत्तम कुजलेले दीड ते दोन टन गांडूळ खत एका खड्ड्यातून मिळेल. त्याशिवाय द्रवरूप गांडूळ खत (व्हर्मिवॉश) मिळविण्याकरिता उपयुक्त आहे. द्रवरूप गांडूळ खत मिळवण्यासाठी टाकीमध्ये एका बाजूला तळाशी हलकासा उतार देऊन पाझरणारे गांडूळ पाणी उताराच्या बाजूने टाकीच्या शेवटी एक ते दीड इंच व्यासाच्या प्लॅस्टिकच्या पाइपने प्लॅस्टिक बकेटमध्ये किंवा मातीच्या माठात एकत्रित केले जाऊ शकते.
उपलब्ध साधनसामग्री, शेतकऱ्याची आर्थिक कुवत आणि गांडूळ खताची गरज यानुसार गांडूळ खत तयार करण्याच्या विविध पद्धतींचा अवलंब केला जाऊ शकतो. या सर्व पद्धतींमध्ये गांडुळाच्या आवडीनुसार खाद्याचे मिश्रण तयार करून, गांडुळांच्या संख्येत वाढ करणे, त्याचप्रमाणे जागेची निवडही महत्त्वाची ठरते.
गांडूळ खतनिर्मितीसाठी सावली, ओलावा आणि खेळती हवा हे मध्यवर्ती सूत्र लक्षात ठेवून खतनिर्मितीच्या विविध पद्धतींचा अवलंब केला जाऊ शकतो. यामध्येही शेतकऱ्याच्या स्थानिक परिस्थितीनुसार व गरजेनुसार थोडेफार बदल केले जाऊ शकतात. या पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत-
बिछाना पद्धत -
झाडाच्या सावलीत, गोठ्यात किंवा झोपडीत बिछाना तयार करावा. त्यासाठी सुमारे 90 सें. मी. रुंद व 15 सें.मी. जाडीचा व लांबी मात्र उपलब्ध सेंद्रिय पदार्थांच्या उपलब्धतेनुसार 150 ते 180 सें.मी. लांब अशा प्रकारचा बिछाना जमिनीवर तयार केला जातो. याकरिता उसाचे पाचट, गव्हाचे तसेच भाताचे काड, सूर्यफूल, तूर, सोयाबीन, मूग व उडीद काढणीनंतर उरलेले अवशेष किंवा जनावरांच्या गोठ्यातील उरलेली उष्टावळ यांचा वापर करावा. यावर 15 सें.मी. जाडीचा शेणखत मिश्रित मातीचा 3:1 या प्रमाणात थर द्यावा. त्यावर सुमारे दहा सें.मी. ताज्या शेणाचा थर देऊन चांगला ओला करून घ्यावा. यावर पूर्ण वाढ झालेली प्रत्येक चौरसफुटाला 100 गांडुळे सोडावीत व यावर परत 15 सें. मी. जाडीचा पालापाचोळा यांचा थर देऊन पोत्याने झाकून घ्यावा. बिछाना रोज पाण्याने ओलसर ठेवावा. जेणेकरून ओलाव्यामुळे सेंद्रिय पदार्थ कुजण्यास व गांडुळाच्या हालचालीस वेग येईल. अशा प्रकारे सुमारे 150 सें.मी. रुंद बिछान्यापासून एक ते दीड महिन्याच्या कालावधीत 250 ते 300 किलोग्रॅम उत्कृष्ट गांडूळ खत मिळवता येईल.
खड्डा पद्धत -
झाडाच्या सावलीत, जनावरांच्या गोठ्याजवळ उंचवट्याच्या ठिकाणी जिथे पाण्याचा निचरा चांगला होऊ शकतो, अशा जागेत सहा ते नऊ फूट रुंद, दोन ते अडीच फूट खोल, 12 फूट लांब खड्डा खोदला जातो. त्यामध्ये अर्धा फूट जाडीचा काडीकचरा व पिकांचे अवशेष यांचा थर देऊन चांगला दाबून घ्यावा. त्यावर अर्धवट कुजलेले शेणखत व चाळलेल्या वरच्या थरातील मातीचे मिश्रण 3:1 या प्रमाणात अडीच ते तीन इंचाचा थर देऊन पाणी शिंपडून भिजवून घ्यावे. त्यावर एक ते दीड इंचाचा ताज्या शेणाचा थर द्यावा व परत हलकेसे पाणी शिंपडून ओलावून घ्यावे आणि सहा ते आठ दिवसांनंतर त्यातील कुजण्याची प्रक्रिया सुरू होईल.
त्यानंतर खड्ड्यातील उष्णता कमी झाल्यानंतर प्रति चौरसफुटाला 100 पूर्ण वाढ झालेली गांडुळे सोडावीत व सेंद्रिय पदार्थानेच झाकून घ्यावे. नियमित पाणी शिंपडून ओलावा टिकवून ठेवावा. 30 ते 40 दिवसांनी त्याच क्रमाने खड्डा सेंद्रिय पदार्थ, अर्धवट कुजलेले शेणखत व माती यांचे 3:1 या प्रमाणात मिश्रण अडीच ते तीन इंचाचा थर व नंतर ताजे शेण एक ते दीड इंचाचा थर देऊन ओलावा द्यावा व गोणपाटाच्या पोत्याने झाकून घ्यावे. अधूनमधून पाणी शिंपडून ओलावा टिकवून ठेवावा. साधारणतः दोन ते अडीच महिन्यात एक टन चांगले कुजलेले गांडूळ खत तयार होते.
सिमेंट टाकीपद्धती -
ही पद्धत थोडीशी खर्चिक असून, यामध्ये विटा, वाळू व सिमेंटचा वापर करून 12 फूट लांब, चार ते सहा फूट रुंद व दीड ते दोन फूट उंच अशा आकाराचे सिमेंटचेपक्क्या बांधकामाचे टाकी तयार केली जाते. टाकी ते भरण्यासाठी खड्डा पद्धतीत वर्णन केल्याप्रमाणे अर्धा फूट जाडीचा सेंद्रिय पदार्थाचा थर देवून ओला करून चांगला दाबून घ्यावा. त्यावर अर्धवट कुजलेले शेणखत व जमिनीच्या वरच्या थरातील चाळलेली माती यांचे 3:1 प्रमाणातील मिश्रण अडीच ते तीन इंच थरात पसरून द्यावे व त्यावर ताज्या शेणाचा शेणकाला करून एक ते दीड इंचाच्याथराचा पसरून टाकावा. त्यावर हलकेसे पाणी देऊन ओलावून घ्यावे. अशाच क्रमाने दुसरा थर करावा व आठ ते दहा दिवसानंतर टाकीतील उष्णता कमी झाल्यानंतर प्रति चौरसमीटरला 100 या प्रमाणात पूर्ण वाढ झालेली गांडुळे सोडावीत व खड्डा गोणपाटाने झाकून घ्यावा.
अधूनमधून पाणी देऊन खड्ड्यात ओलावा सतत टिकून राहील याची काळजी घ्यावी. संपूर्ण टाकीत मोकळ्या हवेचे व निर्माण होणाऱ्या उष्णतेचे नियमन व्हावे म्हणून त्यामध्ये मध्यभागी चहूबाजूंनी छिद्र पाडलेले पी.व्ही.सी. पाइपचे दोन फूट लांबीचे तुकडे दोन ते तीन फूट अंतरावर उभे पुरावेत. यामुळे गांडुळांना खोलपर्यंत खेळती हवा मिळते व उष्णतेचे उत्सर्जन होऊन अनुकूल वातावरण निर्माण होईल. अशा प्रकारे दोन ते अडीच महिन्यांत उत्तम कुजलेले दीड ते दोन टन गांडूळ खत एका खड्ड्यातून मिळेल. त्याशिवाय द्रवरूप गांडूळ खत (व्हर्मिवॉश) मिळविण्याकरिता उपयुक्त आहे. द्रवरूप गांडूळ खत मिळवण्यासाठी टाकीमध्ये एका बाजूला तळाशी हलकासा उतार देऊन पाझरणारे गांडूळ पाणी उताराच्या बाजूने टाकीच्या शेवटी एक ते दीड इंच व्यासाच्या प्लॅस्टिकच्या पाइपने प्लॅस्टिक बकेटमध्ये किंवा मातीच्या माठात एकत्रित केले जाऊ शकते.
गांडूळामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते व खनिज नत्राचे प्रमाण वाढते .
|
गांडूळ खत (व्हमी कंपोस्ट )
|
ज्या खतात गांडूळाची विष्ठा नैसर्गिकरित्या कुजलेले पदार्थ ,गाडूळाची अंडीपुंज,त्यांच्या बाल्यावस्था आणी अनेक उपयुक्त जिवाणूंचा समावेश असतो त्या खतास गांडूळ खत म्हणतात .
|
जाती :आयसेनिया फिटीडी ,युड्रीलस ,लँम्पेटो मारूटी
|
संरक्षण :-उन्हाळ्यात ताट्याचे छप्पर, पावसाळ्यात प्लास्टिकचे छप्पर
|
१) गादी वाफे पध्दत
|
गादी वाफ्याची रुदी २ .५ फुट ते ३ फुट
|
लांबी आवश्यकतेनुसार
|
उंची ३-४ इंच ,एक किवा अनेक वाफे तयार करावयाचे असल्यास दोन वाफ्यातील अंतर १ फुट असावे. वाफ्यात ऊसाची वाळलेली पाने,गवत,पालापाचोळा ,शेतातील काडीकचरा इ . पदार्थ सेंद्रिय पदार्थ म्हणून वापरावे.
|
POULTRY
शेडची रचना:
१.कोंबडी घर शक्यतो पूर्व-पश्चिम असावे. २.कोंबडी घराची रुंदी ३० फुट असावी.
3.लाईटची सोय असावी.
४.रस्त्यची सोय असावी.
५.कोंबडी घर दलदलीची ठिकाणी असू नये.
६.मुख्य रस्त्यापासून जवळ असावे 7.शेड जवळ सावली देनारे छोटे झाडे लावावी.
८.शेड साठी सिमेंट पत्रे वापरावेत.
9.सिमेंटच्या पत्र्याचा आवाज येत नाही.
१०.थंड वाऱ्यापासून रक्षन मिळवण्यासाठी शेडच्या खिडक्यांना पडदे लावावेत.
११. शेड मधील कोंबड्यांची विष्ठा, सांडलेले खाद्य नेहमी स्वच्छ करावे.
१२. सेड्चे छत,भिंती व बाजूच्या जाळ्या साफ कराव्या पाण्यात जंतुनाशक मिसळून शेड पूर्णपणे स्वच्छ करावे.
कोंबडी पक्षी घरात आणण्यापूर्वी करावयाचे व्यवस्थापन
}१. पोल्ट्री पक्षी घरात आणण्यापूर्वी शेड स्वच्छ पाण्याने धुवून घेणे.
}२. पोल्ट्री घरास कळीचा चुना व फोर्मेलीन चे द्रावण घेऊन या मिश्रणाचा रंग शेडला देणे.
}3. पोल्ट्री चे पडदे बंद करून त्यात २५० ते ५००ml formalin आणी १kg bliching powder याचे मिश्रण बनवून द्रावण टाकून धूर करावा.
}४. १६lit पाण्यात ५०ml formalin टाकून फवारणी करावी.
}५. पोल्ट्री घरात शिरण्यापूर्वी चुन्याचा निवळीत पाय बुडवून जावावे.
}६. पोल्टी् घरात तूस व टरफले याचा 3-४ cm उंच थर द्यावा (पसरावा)
}7. वरील सर्व उपाय करून 24 ते 36 तासांनी पक्षी पोल्ट्री घरात आणावे.
}८. लाईटची सोय केलेली असावी.
}9. पक्षी आणल्यानंतर प्रवासाचा तान कमी करण्यासाठी ग्लुकोन गुळ पाणी.
}१०. त्यानंतर त्यांना prestarter खाद्य २ तासांनी द्यावे.
तापमान / बुडींग व्यवस्थापन
}१. अंड्यातून २१ दिवसांनी पिले बाहेर आणल्यानंतर त्याचे थंडीपासून संरक्षण होण्यासाठी त्यांना कृत्रिमरीत्या ऊबी द्यावी म्हणजेच त्याचे ब्रूडीग करावे.
}२. बॉयलर कोंबड्यासाठी बुडिंग काळ हा एक दिवसापासून २-3 आठवड्यापर्यंत असतो .
}3. पिलांना पिसे येईपर्यत त्यांना साधारणता; १०ते 14 दिवस कृत्रिमरित्या ऊब द्यावी .
}४. पहिल्या आठवड्यात पिलांना रात्री ९५*f तापमान लागते.नंतर प्रत्येक आठड्यात ५*f ने कमी करावे.
}५. ब्रुडर उंची २-3 फुट असावे.
}६. बाल्बपासून पिले इर जात असतील, तर पक्ष्यांना उष्णता जास्त होने असे समजावे .
}7. ठर्मामीटर हे ब्रुडरच्या कडेला व पिलांच्या डोक्याच्या थोडे वर ठेवावे व हळूहळू प्रत्येक आठवड्याला ब्रुडरची संख्या कमी करावी.
विविध जाती
}१. अंडी देणारी जाती : white लेगहोर्न
}२. मांस उत्पादनासाठी जाती : बॉयलर
}3. अंडी व मास उत्पादन : R.I.R, गिरीराज , वनराज,सुवर्णधारा
१. व्हाईट लेग हॉर्न
}- पांढरी शुभ्र असल्याने व्हाईट लेग हॉर्न
}- नराला डोळ्यावर लाल रंगाचा तुरा असतो.
}- कानाची पाळी पांढरी असते.
}- अंडी उत्पादन वर्षाला २००-२५० देते.
}- नराचे वजन २ kg तर मदीचे वजन १.७ kg भरते.
२. ब्राऊन लेग हॉर्न
}- या जातीचे ठेवण हे गुणधर्म व्हाईट लेग हॉर्न सारखेच असते.
}- ही कोंबडी दिवसाला आकर्षक पिसाचा रंग तपकिरी व नराचे शेपूट काळे असते.
}- सरासरी वर्षाला २८०-३०० अंडी देतात.
3. R.I.R
}- शरीर भक्कम असते.
}- मास व अंडी उत्पादनात अग्रेसर
}- रंग चमकदार काळा, व लाल, अथवा विविध रंग असते.
}- दिसण्यास गावरान गावरान कोंबडी सारखी दिसले.
}- ही कोंबडी वर्षाला १८०-२०० अंडी देते.
3. वनराज
}- हे जात प्रामुख्याने अर्धबंधिस्त कुकुट-पालनासाठी योग्य आठ आठवडे वयाच्या कोंबडीचे वजन १ kg एवढे भरते.
}- सारासारी वर्षाकाठी १६०-१८० अंडी मिळतात.
५. गिरीराज
}- गिरीराज हा पक्षी दिसायला डौलदार असतो.
}- तो रंगाने काळा, तुरा सरळ, आणि पायाचा रंग काळा असतो.
}- गिरीराज कोंबड्यांची अंडी उबवणूकसाठी आणि सफल उत्पादनक्ष्म असतात.
}- या कोंबड्या २२-३४ आठवड्यानी अंडी देण्यास सुरवात करतात.
}- या कोंबड्या सरासरी वर्षाला १६० अंडी देतात .
}- या मध्ये नर मादीचे १:८ असे प्रमाण असते.
}- ६५-७० दिवसात कोंबड्यांचे वजन =१२००-१५०० gm इतके भरते.
}- पूर्ण वाढलेल्या कोंबड्याचे वजन ४ kg व कोंबडीचे वजन 3 kg असते.
खाद्य
}- खाद्याचे प्रकार : चिक मश खाद्य ,२. ग्रोवर मश खाद्य ,3. लेयर मश खाद्य ४. लेयर कॉन्सट्रेट ,५. प्रीमिक्स
}- वरील पहिले तीन प्रकारचे खाद्य हे पूर्णतःतयार खाद्यात उपलब्ध असून ते कोंबड्यांना वयोगटानुसार घ्यावे.
खाद्य देतेवेळी घ्यवयाची काळजी
}- कोंबडीची जात, प्रकार, प्रवर्ग, वयोगट, भोगोलिक वातावरण, उत्पादन क्षमता, कोंबड्याचे अनुवुंसिक गुणधर्म या बाबीचा विचार करून योग्य ते खाद्य घटक असलेले पौष्टीक व संतुलिक खाद्य कोंबड्यांना द्यावे.
}- प्रथिने, उर्जा, जीवनसत्वे, कार्बोदके व खनिजे इ. घटकांनी संतुलित असावे.
- खाद्य जास्त कालावधीसाठी साठवून ठेवू नये.
लेयर कोंबड्यांना ध्या संतुलित खाद्य
}- वयोगटानुसार खाद्यतील अन्नघटकाचे प्रमाण.
अन्नघटक
|
स्टार्टर (अ)
|
स्टार्टर (ब )
|
डेव्हलपर
|
प्रिलेअर
|
फेज१
|
फेज२
|
प्रथिने टक्के (किमान )
|
18
|
17
|
15.७०
|
१६.००
|
14.15
|
13.70
|
उर्जा किलो कॅलरी प्रतिकिलो
|
२८६०
|
२८००
|
२६८५
|
२६८०
|
२५२५
|
2550
|
कॅल्शियम टक्के (किमान )
|
१.२
|
१.२
|
१.२
|
२.५
|
3.9
|
4.05
|
फॉस्फरस टक्के (किमान )
|
0.४८
|
0.४६
|
0.४२
|
0.४२
|
0.40
|
0.38
|
लायसिन टक्के (किमान )
|
0.८९
|
0.८१
|
0.६८
|
0.७०
|
0.61
|
0.59
|
मिथिओनिन टक्के (किमान )
|
0.६७
|
0.६३
|
0.५६
|
0.५७
|
0.55
|
0.50
|
प्रीस्टाटर खाद्य
}- पहिल्या आठड्यात बॉयलर पक्षांची वाढ जास्त असते.
}-प्रीस्टाटर खाद्यामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण साधारणता:२३ते 23.५ टक्के असते.
}-या काळात प्रथिनांची कमतरता उद्भवल्यास पिलांच्या वाढीसाठी जास्त काळ लागतो.
}- प्रीस्टाटरच्या प्रतिकिलो खाद्यात साधारनता:28 kg कॅलरीज उर्जा असावी.
प्रीस्टार्टर खाद्य
}- बॉयलर पिलाच्या वयाच्या दहाव्या दिवसापासून 20 दिवसापर्यंत स्टार्टर खाद्य दिले जाते.
}- स्टार्टर खाद्यात चोथ्याचे प्रमाण 3.५ते ४ टक्के असते. खाद्य बनवताना, चोथा कमी असलेले अन्नघटक निवडणे आवश्यक असते.
}- स्टार्टर खाद्याच क्षार,मिश्रण, जीवनसत्वे, स्फुरदाचे योग्य प्रमाण असावे.
फिनिशर खाद्य
}- तिसऱ्या आठवड्यानंतर पक्षांची वाढ कमी झालेली असते.
}- 20 दिवसानंतर पक्षांचे स्नायू, हाडे मजबूत झालेली असतात.
}- हे खाद्य 20 दिवसापासून पक्षांची विक्री होईपर्यंत दिले जाते.
}- लागणारे खाद्य आणि होणारी वाढ यांच्या गुनोत्तरास F.C.R.असे म्हंटले जाते.
}- F.C.R अनेक गोष्टींवर अवलंबून असतो. जसे पक्षांचे वय, खाद्याची प्रत,पक्षावरील ताण इत्यादी.
}- बॉयलर पक्षांसाठी किफायतशीर व चांगले खाद्य तयार करण्यासाठी काही खाद्य बनविण्याची सूत्रे आहेत.
}- बॉयलर खाद्य दोन ते अडीच महिन्यापेक्षा जास्त काळ साठूवून ठेवू नये
बॉयलर पक्ष्याचे वजन, खाद्य, F.C.R. आणि मर प्रमाण
पक्ष्यांचे वय
(आठवड्यात )
|
पक्ष्यांचे वजन
(ग्राम )
|
एकत्रित खाद्य
(ग्राम )
|
खाद्याचे मांसात रुपांतर करण्याचे (F.C.R)
|
मारीचे प्रमाण
(टक्के )
|
१
|
१९०
|
१८२
|
0.९६
|
0.८
|
२
|
450
|
५४९
|
१.२२
|
१.25
|
3
|
१३५०
|
१९६६
|
१.४३
|
२
|
४
|
१९२५
|
३०४२
|
१.५८
|
२.७५
|
६
|
२५५०
|
४३३५०
|
१.७०
|
3.५
|
Subscribe to:
Posts (Atom)